Os habitantes de Santiago de Compostela temos outro xeito de denominarnos ademais dos xa coñecidos santiagueses e composteláns. A palabra coa que nos gusta chamarnos entre nós é ‘picheleiro‘. Pero de onde provén este xentilicio tan curioso?
Todo apunta a que, nun principio, a xente de fóra chamaba así ós habitantes da capital galega no século XV, cando o oficio do estano estaba en auxe en toda a comunidade galega e sobre todo en Compostela. Pero a denominación provén concretamente do ‘pichel‘, que era un vaso alto e ancho que realizaban os artesáns en estaño. Segundo a RAG, “Xerra alta e redonda, máis ancha na base ca no colo, xeralmente de estaño, con tapa unida á asa, que se empregaba para quitar o viño dos pipotes”.
Nun primeiro momento, só se utilizaba para referirse ás persoas que tiñan ese oficio, pero pouco a pouco foi evoluíndo ata converterse nun xeito habitual e tradicional de chamar a todos os habitantes de Santiago. Séculos máis tarde, a expresión está normalizada entre a xente da cidade, pero os foráneos non a coñecen tanto.
No tocante á orixe etimolóxica da palabra, estudosos afirman que ‘pichel’ provén do idioma occitano, unha lingua romance europea. Ao seu tempo, o occitano tomou a expresión dun latín tardío (biciarium) que tamén ten as súas raíces na palabra grega bikus, que xa tiña o significado de vaso ou xarra.
Este xentilicio é só unha mostra máis dos vestixios artesáns e medievais que quedan en Compostela. Nomes de rúas e prazas tamén nos recordan ós oficios e nomes da época, que aínda hoxe en día persisten entre as denominacións santiaguesas.
Pode ser, non son lingüista, pero é curioso que nada mais cruzar o rio Miño te atopes con un oficio tradicional de “Picheleiros”. Por non falar dos nomes históricos de moitas fontes de compostela como o Picho da Cerca, será casualidade que no lugar en que mais fontes ou pichos hai, se fale de un ofício para mantelas, o dos picheleiros. É bo ter dúvidas e mirar cara os nosos veciños do sur.