A poesía como ferramenta de resistencia, memoria e coidado colectivo. Con esa premisa chega hoxe á Horta das Chas Mapa da estría, o novo poemario de Andrea Nunes Brións, que se presenta coincidindo co Día do Orgullo e co aniversario da editorial Chan da Pólvora. A autora, cunha ampla traxectoria como escritora, docente e activista transfeminista, propón nesta obra un diálogo íntimo e político sobre o corpo, a viaxe e as fendas que habitan as identidades disidentes. Dende unha mirada crítica e interseccional, Nunes reflexiona tamén nesta entrevista con Xornal de Compostela sobre os discursos reaccionarios, a falta dunha lexislación galega LGBTI+ e a necesidade dunha acción institucional real que non se limite a xestos simbólicos.
Xa que formas parte do cartel de Compostela Diversa deste ano, como ves o papel das institucións na loita polos dereitos LGBTIQ+?
Creo que as institucións deberían ter un papel moito máis activo e comprometido. A realidade é que, moitas veces, a súa implicación queda en campañas puntuais ou xestos simbólicos, sen unha vontade real de mudar as estruturas. A defensa da diversidade non pode quedar nun lema: necesita investimento público, formación en igualdade, leis ambiciosas e políticas que cheguen á vida diaria das persoas. Non é un decorado nin unha etiqueta de moda: é unha responsabilidade política. E iso pasa por garantir dereitos, por levar a educación afectivo-sexual aos centros e por atender as discriminacións múltiples que atravesan ao colectivo en ámbitos como a saúde, o emprego ou a vivenda.
Como percibes en xeral a situación do colectivo en Galicia?
A situación é complexa, con luces e sombras. En Galiza hai moita xente facendo cousas valiosas, hai redes culturais e activistas que manteñen espazos vivos, e iso é esperanzador. Pero tamén hai moito illamento, e unha LGBTIfobia que non desapareceu, senón que se foi disfrazando. Os datos son claros: no último informe de delitos de odio do Ministerio do Interior, os ataques por orientación ou identidade de xénero seguen medrando, e Galiza non é unha excepción. Lembremos o caso de Samuel, na Coruña, que foi un golpe moi duro para todes.
Ademais, a nivel lexislativo seguimos por detrás doutras comunidades: Galiza aínda non conta cunha Lei LGBTIQ+ propia, e iso tradúcese en carencias reais. Non hai un marco galego que protexa de maneira efectiva, que garanta protocolos antidiscriminación ou atención específica no sistema sanitario, educativo, etc.
E como ves a situación concretamente en Compostela?
En Compostela, por sorte, hai un tecido asociativo moi potente, propostas como o Compostela Diversa ou espazos autoxestionados que sosteñen o día a día da diversidade. Pero iso non significa que todo estea feito: seguen existindo agresións, violencias simbólicas, e falta apoio institucional real. Necesítanse políticas estables, campañas de sensibilización e máis recursos e espazos para os colectivos que están no terreo.
En canto á política precisamente, vivimos tempos de avances e retrocesos. Ves con preocupación o auxe de discursos ultraconservadores?
Claro que si, e moito. Hai un avance organizado e transversal de discursos reaccionarios que queren eliminar os dereitos que tanto nos custou conquistar. E fano con estratexias perigosas: disfrazando o odio de “liberdade de expresión” ou de “neutralidade ideolóxica”, como esa proposta da Xunta para o ensino, que busca silenciar a diversidade nas aulas, entre outras cousas. Non estamos ante opinións inocuas: son discursos que fomentan o odio e que acaban impactando directamente nas vidas das persoas máis vulnerables.
Fálase moito da importancia da interseccionalidade nas loitas feministas e LGBTIQ+. Como cres que se visibilizan, ou non, as realidades das persoas migrantes, racializadas ou trans dentro do movemento en Galicia?
Creo que hai un déficit claro de espazo para esas voces. Moitas veces o movemento LGBTIQ+, aínda sen querer, reproduce estruturas de privilexio: eurocentrismo, cisnormatividade, clasismo, capacitismo… E iso tradúcese en exclusión, en falta de representación real, en paternalismo. As persoas trans, migrantes, racializadas, gordas, vellas, con diversidade funcional… Non poden ser só convidadas ou testemuñas: teñen que estar nos lugares de decisión, liderando, marcando a axenda. A loita pola diversidade só será verdadeira se é interseccional.
Que significa para ti un día como o de hoxe, o Día do Orgullo?
Para min é unha xornada de memoria, de loita e de coidado colectivo. Non é unha festa baleira, nin moito menos: é un día no que lembramos a quen abriu camiño antes ca nós, moitas veces a costa da súa vida ou do seu corpo. E tamén é un espazo para ocupar a rúa dende a alegría, si, pero tamén desde a rabia e a vulnerabilidade. Seguimos tendo moitas cousas que celebrar, pero tamén moitas que reclamar.
Moitas veces sinalas os privilexios propios dende a túa posición como persoa cis e eurobranca. Que aprendizaxes ou cuestionamentos che trouxo ese proceso de descolonización interna?
É un proceso que non remata nunca, e que me obriga a revisar constantemente a miña posición. Implica parar, escoitar con atención, recoñecer cando ocupo espazo que non me corresponde ou cando falo desde unha mirada cómoda. A descolonización interna non é un discurso bonito: é un exercicio incómodo e necesario. Ser aliada non é unha medalla, é unha práctica cotiá que require humildade, autocrítica e acción.
Presentas hoxe Mapa da estría, un poemario moi vinculado coa viaxe, co corpo e coa experiencia disidente. Como naceu este libro e que lugar ocupa dentro da túa traxectoria?
Mapa da estría nace como unha forma de poñer palabra ao corpo, á fenda, á experiencia disidente que me atravesa. É un libro moi físico e moi emocional, onde conflúen a viaxe, a pel e a perda. Sinto que é un traballo máis maduro, tanto a nivel político como poético. Permitiume escribir dende un lugar de crueza e honestidade que necesitaba habitar. E tamén abrirme a outras formas de diálogo co mundo.
Neste poemario dedicas un espazo importante á memoria de María Salvado. Que representa ela para ti e para o proxecto literario e comunitario que habita na Horta das Chas?
María Salvado foi unha muller valente, luminosa e profundamente xenerosa. Unha pioneira, unha referente que soubo tender pontes nun tempo difícil. O seu traballo na Horta das Chas, por exemplo, coa editorial Chan da Pólvora é semente e herdanza. Ese espazo, que ela e Antón Lopo soñaron e construíron, é hoxe un lugar de creación, de memoria e de coidado. E iso fala moito de como ela entendía a vida: como unha entrega constante á beleza, e á comunidade.
Se tiveras que escribir un verso para definir o momento que vive hoxe a comunidade LGBTIQ+ en Galicia, cal sería?
Recollería un verso dunha alumna miña, que escribiu para unha campaña no centro que fixemos o 17 de maio, que é o día das letras galegas e o día contra a LGBTIfobia, e que me parece moi potente: “Fala con ORGULLO.”
E un desexo ou chamamento para o futuro inmediato da diversidade neste país?
Que a diversidade deixe de ser un risco e se converta nun dereito real, protexido, coidado e celebrado. Que non dependamos da nosa forza individual, senón dunha rede colectiva que nos acompañe. E que nunca máis teñamos que pedir permiso para existir.
