Entre 1946 e 1949 tivo lugar a segunda parte dos xuízos de Nuremberg, na que tribunais militares estadounidenses investigaron legalmente e condenaron os crimes cometidos na Alemaña Nazi. Entre eles, o chamado Xuízo dos Doutores encargouse dos experimentos forzados, os programas de euxenesia e os asasinatos de doentes. O proceso tentou seguir os estándares garantistas da lexislación norteamericana: había acusación e defensa, probas en contra e a favor, audiencias públicas e discusións xurídicas. E nese contexto as defensores dos criminais nazis quixo utilizar un elemento que hoxe pode parecernos sorprendente: parte das atrocidades que cometeran considerábanse habituais mesmo en democracias consolidadas. Isto era verdade, particularmente nos territorios coloniais ou cara as clases baixas e as minorías oprimidas. Nos propios Estados Unidos había unha longa tradición de secuestro e experimentación forzada con persoas negras, e de feito na época estaban a se realizar experimentos faltos de ética coma nos de Tuskegee ou de Guatemala sobre a sífilis. É por iso que despois do xuízo se proclamou o famoso Código de Nuremberg, que definiu os estándares éticos para que ninguén voltase a ser suxeito a experimentación médica sen consentimento e sen garantías de seguranza e dignidade.
Este é só un pequeno exemplo do inmenso legado da Segunda Guerra Mundial, da derrota do Nazismo e da descoberta do Holocausto nas nosas vidas. Non só naceron daquel contexto boa parte das institucións internacionais que hoxe coñecemos (ONU, FMI, OTAN, etc.), senón que tamén foi un ponto crítico para a consolidación dos Direitos Humanos como un marco aspiracional universal nas democracias ocidentais. Claro que a historia está inzada de exemplos de violación flagrante destes direitos, mais é indubidábel que supoñen unha parte central da identidade demócrata que se opuxo ao bloco socialista nas décadas posteriores. Isto dotou de lexitimidade, por exemplo, á fin da segregación racial ou de xénero por vías legais, á limitación de prácticas como a tortura, o estatus especial de protección das crianzas ou a obriga de acoller persoas refuxiadas.
O debate sobre a universalización dos Direitos Humanos foi intenso, particularmente tras a caída da Unión Soviética, e non faltaron as voces que clamaron contra a hipocrisía con que se utilizaban nos asuntos internacionais. Dicía Samuel Huntington no seu libro Choque de Civilizacións que o mundo após a Cortina de Ferro estaba a ser posuído polo “síndrome do país afín”. Este consistía na aplicación dun dobre estándar cara aqueles estados que se consideraban próximos. Ou sexa, mentres en Ocidente se vía con malos ollos que as ditaduras africanas ou asiáticas reprimiran os seus cidadáns, nada se facía contra as monarquías absolutistas do Golfo Pérsico, como Arabia Saudita, ou contra as reiteradas violacións das resolucións da ONU por parte de Israel. Aínda que Huntington insistía en velo como unha cuestión civilizacional, tamén podemos entendelo como unha mostra da tradicional realpolitik, un xeito amoral e pragmático de pilotar a política exterior.
A situación hoxe non só non mudou, senón que esta incoherencia é máis evidente que nunca. Ao longo da súa historia, e sobre todo na súa persecución do grupo terrorista HAMAS, Israel xa violou as máis diversas convencións internacionais sobre a protección da poboación civil en conflitos bélicos —se podemos chamar así ao que está a acontecer en Gaza. Destruíu infraestruturas civís, bombardeou obxectivos en áreas de poboamento sen preocuparse pola seguranza dos habitantes e obrigou ao desprazamento masivo de centos de miles de persoas en condicións paupérrimas. Isto redundou xa en máis de 60.000 mortos segundo a ONU, e proxeccións estatísticas publicadas en The Lancet poderían elevar o número por enriba de 100.000. O goberno do país, dirixido por unha coalición de conservadores con extremistas relixiosos, negou todas as acusacións neste sentido e iniciou campañas de chantaxe e coacción contra forzas políticas e estatais alén das súas fronteiras.
Na Alemaña, no Reino Unido e nos Estados Unidos prodúcense persecucións políticas contra organizacións pro-palestinas. Miles de manifestantes foron xa golpeados, apresados ou experimentaron sabotaxe nos seus postos de traballo por protestar contra as políticas do goberno israeliano, co argumento paradoxal de que están a incitar ao terrorismo. Nos debates políticos escóitanse voces que claman pola defensa de Israel a toda costa, como unha sorte de baluarte ocidental contra o avance do islamismo. Culpan aos palestinos da súa sorte por teren apoiado grupos insurxentes en troques de aceitar unha violenta colonización ou se integrar nun rexime discriminatorio. Así, a administración de Netanyahu continúa a mercar armas ocidentais e a receber apoio político por parte das institucións europeias e estadounidenses.
Un dos momentos máis simbólicos de todo este proceso deuse quizais o 21 de marzo, cando o sobrevivente do Holocausto Stephen Kapos acabou por ser interrogado pola policía dada a súa participación nos protestos. Con certeza, diante dos feitos, un non pode máis que se perguntar como será posíbel falar de memoria despois disto. Como continuaremos a soster museus, monumentos e programas focados na lembranza dos crimes contra a humanidade sen que estes se convertan nun cínico insulto contra as súas vítimas. Como poderemos lexitimar os reximes democráticos na preservación dos direitos humanos mentres televisamos e xustificamos a erradicación dun pobo cos nosos propios cartos. Parafraseando a Adorno, escreber sobre Auschwitz despois de Gaza non é un ato barbárico, mais é frívolo, e corre o risco de caír nalgo profundamente perverso: unha desculpa moral para repetilo.
